خدا ساعت ساز نیست!

یکی از مراتب توحید اعتقاد به توحید در ربوبیت الهی است. در این معنا شاید بسیاری از موحدان به ورطه ی شرک کشیده شوند! در این مقاله به بررسی معنا و مفهوم دقیق این توحید و مصادیق آن می پردازیم.

توحید در ربوبیت

در این مرتبه از توحید موحد اعتقاد دارد که تنها خداوند متعال است که تدبیر عالم را برعهده دارد و با استقلال و بدون کمک دیگری به تدبیر موجودات می پردازد. البته مقصود از توحید و حصر ربوبیت در خداوند متعال منافاتی با تدبیر موجودات دیگر که به اذن خداوند است، ندارد. در این اعتقاد، موحد حقیقی اعتقاد دارد که علاوه بر خلق و آفرینش هستی که تنها خداوند متعال آن را آفریده است، تدبیر و بقای هستی نیز توسط خداوند متعال انجام می شود. این طور نیست که خداوند متعال هستی را آفریده باشد و سپس به کناری رفته و خود عالم خودش به حیات و رشدش ادامه دهد! بلکه آن به آن و لحظه به لحظه این تدبیر و ربوبیت الهی است که هستی را سر پا نگه می دارد!

خدای ساعت ساز!

برخی از اندیشمندان در باب توحید گمان می کردند که خداوند همانند ساعت سازی است که ساعت را می سازد و سپس خود ساعت با تنظیمات ساعت ساز به کار خود ادامه می دهد، هستی را آفریده و سپس به گوشه ای نشسته و کاری به تدبیر عالم ندارد! (نعوذبالله) این عقیده که ریشه در اعتقادات یهود دارد و دستان خدا را بسته از تدبیر عالم می دانند، یدالله مغلولة که قرآن در پاسخی دندان شکن این موضوع را رد کرده و حقیقت را نشان می دهد که دستان آنها بسته است و تنها مدبر عالم خود خداست!

بت پرستان و ربوبیت خدا!

همچنین بت پرستان در ابتدای اسلام در توحید ذاتی و صفاتی و در خالقیت با موحدان هم رأی بودند که خالق هستی خداست، اما تدبیر عالم را بدست غیر خدا می دانستند که قرآن کریم این اعتقاد را نیز به صراحت رد می نماید: "ولئن سألهم من خلق السموات و الارض لیقولن الله" (لقمان/25) در واقع بت پرستان در ربوبیت و تدبیر عالم با موحدان حقیقی اختلاف دارند و تدبیر عالم را بدست بت هایشان می دانستند. همین طور ستاره پرستان این گونه بودند که اداره ی عالم و تأثیر گذاری در عوالم پایین تر را برعهده ستارگان می دانستند.

حقیقت ربوبیت و تدبیر

ربوبیت مأخوذ از واژه ی رب است و کلمه ی رب در لغت به معنای تصرف کننده و اداره کننده است. یعنی تنظیم کننده ی امور تا نتایج مطلوب از آنها حاصل شود. همان طور که در قرآن آمده است، ربنا الذی أعطی کل شیء خلقه ثم هدی"(طه/50) و مقصود از توحید در ربوبیت آن است که اداره ی امور عالم از جمله انسان همگی به دست خداوند متعال است به همین دلیل گرایش و مسیر هستی موجودات و از جمله انسان به سوی اوست و اگر غیر خدا اسباب و مدیرانی بودند، موجودات عالم به سوی آنها گرایش حقیقی پیدا می نمودند!

شرک در ربوبیت!

در مقابل توحید در ربوبیت، شرک در ربوبیت است که به معنای آن است که برخی از موجودات عالم هستند که اداره ی بخشی از عالم به آنها واگذار شده است و خداوند متعال به کلی از اداره ی آن بخش برکنار است! برای آن که انسان بتواند خود را از شرک در ربوبیت مبری سازد لازم است جوانب مختلف توحید در ربوبیت را بشناسد تا بتواند از شرک در آنها رهایی یابد.

جوانب مختلف توحید در تدبیر

توحید در ربوبیت حوزه ی وسیعی دارد حضرت ابراهیم (علیه السلام) در سوره ی شعرا آیات  77 تا 83 به برخی از جوانب مختلف توحید ربوبی اشاره می فرمایند:

1-    هدایت کردن (الذی خلقنی فهو یهدین)

2-    اطعام دادن و سیراب کردن (و الذی هو یطعمنی و یسقین)

3-    شفا داردن بیماری ها (و إذا مرضت فهو یشفین)

4-    میراندن و زنده کردن (و الذی یمیتنی ثم یحیین)

5-    بخشش و غفران روز قیامت (و الذی أطمع أن یغفرلی خطیئتی یوم الدین)

6-    حکمت و نبوت (رب هب لی حکما)

7-    صالح گردانیدن (والحقنی بالصالحین)

براین اساس برای دوری از شرک در ربوبیت باید در همه ی عرصه های حیات توجه نمود که تدبیر و بقای هستی ما به دست خداوند متعال است از غذا و آبی که می خوریم و شفای بیماری و گرفتاری که بدان مبتلا می شویم تا هدایت و صلاح و بخشش روز قیامت همگی تنها به دست خداست و برای تقویت توحید در جانمان و بری شدن از رخنه ی شرک در اعتقادمان لازم است مرتب متذکر این معنا باشیم و توجه نماییم که همه چیز از خلقت تا موتشان و همه ی عرصه های حیاتشان توسط خداوند متعال تدبیر می شوند. در این صورت است که وقتی شب های جمعه – در کمیل به ذکر "یارب یارب یارب" رسیدی از اعماق وجودت تدبیر همه ی حیاتت را از خدا می خواهی و می شوی یک موحد واقعی!

ن. رادفر